ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ  امروزه بسیار مورد بحث است اما ماهیت و کارکرد آن چندان روشن نیست، ﻫﺮ ﭼﻨﺪ  داﻧﺶ  ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ  رﻳﺸﻪ  در  آﺛﺎر ﻓﻼﺳﻔﺔ  ﻳﻮﻧﺎن،  ﻣﺎﻧﻨﺪ  اﻓﻼﻃﻮن دارد، اما ﺑﻪ ﻋﻨﻮان یک رشته مستقل در قرن بیستم پدیده آمده است و از این جهت، مشابه بسیاری از دانش ها مانند معرفت شناسی، هرمنوتیک و غیره است که ریشه در یونان باستان دارد و در قرن بیستم به عنوان دانشی مستقل مطرح شده اند ولی نشانه شناسی نسبت به آنها کمتر شناخته شده است.

نشانه شناسی، نشانه (sign) و معنا (meaning) را مورد بررسی قرار می دهد. نشانه شناسی جدید دو بنیانگذار دارد:

• پیرس
• دوسوسور

گرچه این دو نویسنده معاصر بودند ولی از تحقیقات یکدیگر اطلاعی نداشتند و این مسأله باعث ایجاد دو گرایش متفاوت در نشانه شناسی شد:

• نشانه شناسی فلسفی پیرس
• نشانه شناسی زبانی سوسور

نشانه شناسی پیرس چندان بر زبان شناسی اثر نگذاشت ولی نشانه شناسی سوسور تاثیر بسیار زیادی داشت.

نشانه شناسی پیرس

از نظر پیرس، یک نشانه (Sign) چیزی است که در برابر یک شیء (object) قرار می گیرد تا چیز سومی را که تعبیر (interpretant) نام دارد تعیین کند. ادبیات پیرس پیچیده است و او انواع بسیار زیادی از نشانه ها را بیان کرده ولی سوسور صرفاً به نشانه های زبانی پرداخته و برای همین بیشتر صورت زبان شناسی به خود گرفته است.

نشانه شناسی سوسور

در همان زمان، فردینان دوسوسور، زبان شناس سوئیسی نیز نشانه شناسی را مطرح کرد و اعلام کرد که زبان، نظامی از نشانه هایی است که بیانگر اندیشه هاست. او نشانه شناسی را فقط زبان نمی دانست بلکه از نظر سوسور، زبان مهم ترین این نظام ها بود. فردینان دوسوسور را آغازگر مباحث نشانه شناسی بر پایه مطالعات زبان شناسی می دانند.

سوسور ساختار مربوط به زبانی که همه گویندگانش بر آن تسلط یافته و در آن مشترکند را لانگ (langue) می نامد (مانند زبان فارسی) و گفته بالفعل هر فرد را پارول (parole) (گفتار به معنای خاص کاربردی یا شخصی آن مانند گفتن و نوشتن با زبان فارسی توسط هرکس که به هر شکل با این زبان آشناست). هر گوینده ای می تواند نمونه های بی شماری از گفته های منفرد تولید کند اما همه آن ها تحت حاکمیت نظام زبان یعنی لانگ آن زبان خواهند بود. از نظر سوسور مطالعات زبانشناسی باید به نظام «لانگ» معطوف باشند و نه گفته های منفرد گویندگان زبان. نظام زبان (لانگ) وجه «اجتماعی» زبان است. نظامی مشترک است که به عنوان گویشور آن را ناخوداگاهانه به کار می گیریم. گفتار تحقق فردی این نظام در مصادیق بالفعل زبان است.

سوسور با تمرکز بر نشانه های زبان شناختی، کلمات را نشانه می­ داند و معتقد است هر نشانه تشکیل یافته از یک دال و یک مدلول که جهت تشکیل نشانه، از هم جدایی ناپذیرند یعنی نه دال می تواند به تنهایی وجود داشته باشد و نشانه تلقی شود و نه مدلول. از نظر سوسور، هم دال و هم مدلول جنبه روانشناختی دارند و هیچ یک جنبه مادی ندارند، و به نظام لانگ تعلق دارند. مثلا وقتی ما ترکیب آوایی «توپ» را می شنویم خود «آوا» دال است و مفهومی که از توپ در ذهن ما وجود دارد مدلول است. از نظر سوسور، رابطه بین دال و مدلول قرار دادی است

حوزه مورد علاقه دوسوسور، نشانه زبانی است و به مفهوم الویت می دهد. او معتقد است فرایند ارتباط زبانی مستلزم انتقال محتوای ذهن است. زیرا نشانه هایی که رمزگان مورد استفاده در ارتباط میان دو شخص را می سازند محتوای ذهن هر یک از آنها را آشکار می کنند.

برخی منابع مورد استفاده

• نشانه شناسی:داوود رحیمی سجاسی
• نشانه و سوسور: مریم ایجادی
• نشانه شناسی و فلسفه زبان: علیرضا قائمی نیا